દેશમાં સમાન નાગરિક કાયદાના અમલ માટે યોગ્ય સમય : હાઈકોર્ટ
નવી દિલ્હી, તા.૯
દેશમાં હવે રૂઢીવાદી માનસિક્તા તૂટી રહી છે, બધા સમાજો નજીક આવી રહ્યા છે. આજના ભારતમાં ધર્મ અને જાતિના સીમાડા ઝડપતી તૂટી રહ્યા છે. આંતરધર્મી અને આંતરજાતીય લગ્નો અને છૂટાછેડાનું પ્રમાણ વધી રહ્યું છે. આવા સમયમાં દેશમાં સમાન નાગરિક સંહિતા (યુનિફોર્મ સિવિલ કોડ) લાગુ કરવાનો એકદમ યોગ્ય સમય છે તેમ દિલ્હી હાઈકોર્ટે છૂટાછેડા સંબંધિત એક ચૂકાદામાં જણાવ્યું હતું. સુપ્રીમ કોર્ટે ૧૯૮૫માં આ સંદર્ભમાં નિર્દેશો આપ્યા હોવાનો ઉલ્લેખ કરીને દિલ્હી હાઈકોર્ટે કેન્દ્ર સરકારને આ દિશામાં પગલું લેવાની પણ ભલામણ કરી છે. હાઈકોર્ટે ઉમેર્યું કે અલગ અલગ ધર્મો અને જાતીઓના પર્સનલ કાયદાઓના કારણે યુવાનોની સાથે અદાલતોએ પણ અનેક સમસ્યાનો સામનો કરવો પડી રહ્યો છે. તેથી બંધારણની કલમ ૪૪ હેઠળ સમાન નાગરિક કાયદા સંહિતા લાગુ કરવાનો સમય આવી ગયો છે.
દિલ્હી હાઈકોર્ટના ન્યાયાધીશ પ્રતિભા એમ સિંહે ૭મી જુલાઈએ મીણા જનજાતિની એક મહિલા અને તેના હિન્દુ પતિ વચ્ચે છૂટાછેડાના કેસની સુનાવણીમાં દેશમાં સમાન નાગરિક આચારસિંહિતા (યુનિફોર્મ સિવિલ કોડ) લાગુ કરવા માટેની જરૃરિયાત પર ભાર મૂક્યો છે. હાઈકોર્ટે જણાવ્યું હતું કે દેશમાં ધર્મ અને જાતીના સીમાડા ઝડપથી દૂર થઈ રહ્યા છે. સમાજમાં ઝડપથી આવી રહેલા આ ફેરફારના કારણે યુવાનોમાં આંતરધર્મી અને આંતરજાતીય લગ્ન અને છૂટાછેડાનું પ્રમાણ વધી રહ્યું છે. છૂટાછેડાના સમયે અલગ અલગ ધર્મ-જાતીના પર્સનલ લૉના કારણે યુવાનોએ અનેક સમસ્યાનો સામનો કરવો પડી રહ્યો છે. અલગ ધર્મ-જાતીઓના પર્સનલ લૉમાં થઈ રહેલા સંઘર્ષથી પેદા થતી સમસ્યાઓનો સામનો કરવા માટે યુવાનોને મજબૂર કરી શકાય નહીં.
ન્યાયાધીશ પ્રતિમા સિંહે જણાવ્યું હતું કે, બંધારણની કલમ ૪૪માં પણ સમાન નાગરિક સંહિતાની આશા વ્યક્ત કરાઈ હતી. હવે આ બાબત ફક્ત આશા બનીને ન રહેતા હકીકતમાં પરિણમવી જોઈએ. વધુમાં સુપ્રીમ કોર્ટે પણ ૧૯૮૫થી લઈને અત્યાર સુધી સમયે સમયે સમાન નાગરિક સંહિતાના અમલ માટે ભાર મૂક્યો છે. એક એવો સમાન નાગરિક કાયદો, જે બધા માટે એક સમાન હશે અને લગ્ન, છૂટાછેડા તથા ઉત્તરાધિકાર જેવી બાબતો પર સમાન કાયદો લાગુ કરશે. આવા સમાન નાગરિક કાયદાથી સમાજમાં ઝઘડા અને વિરોધાભાસોમાં ઘટાડો થશે. અદાલતોમાં પણ અલગ અલગ પર્સનલ લૉની સમસ્યાના કારણે ઉભા થઈ રહેલા સંઘર્ષો દૂર થઈ શકશે.
સુપ્રીમ કોર્ટે ગયા વર્ષે માર્ચમાં કેન્દ્ર સરકાર પાસે ભારતમાં ધર્મ-તટસ્થ વારસા અને ઉત્તરાધિકાર કાયદા મુદ્દે જવાબ માગ્યો હતો. સર્વોચ્ચ અદાલતમાં વકીલ અને ભાજપના નેતા અશ્વિની ઉપાધ્યાય સુપ્રીમ કોર્ટમાં આ પ્રકારની પાંચ અરજીઓ દાખલ કરવામાં સફળ રહ્યા છે, જેને દેશમાં સમાન નાગરિ સંહિતાની તૈયારીના રૃપમાં જોવામાં આવે છે. તાજેતરમાં ભૂતપૂર્વ મુખ્ય ન્યાયાધીશ એસ. એ. બોબડેએ પણ ગોવાના સમાન નાગરિક કાયદાની પ્રશંસા કરી હતી. એસ.એ. બોબડે સીજેઆઈ હતા ત્યારે ગોવામાં હાઈકોર્ટની ઈમારતના ઉદ્ધાટન પ્રસંગે તેમણે કહ્યું હતું કે, ગોવા પાસે પહેલાથી જ એવો સમાન નગારિક કાયદો છે, જેની કલ્પના બંધારણ નિર્માતાઓએ કરી હતી.
વર્ષ ૧૯૮૫માં શાહબાનો કેસના સમયમાં સમાન નાગરિક કાયદો સમાચારોમાં ચમક્યો હતો. સુપ્રીમ કોર્ટે છૂટાછેડા પછી પૂર્વ પતિને ગુજરાન ભથ્થું આપવા આદેશ આપ્યો હતો. આ કેસમાં તેના ચૂકાદામાં કોર્ટે કહ્યું હતું કે, પર્સનલ લૉમાં સમાન નાગરિક કાયદો લાગુ થવો જોઈએ. વધુમાં ભાજપે વારંવાર સત્તામાં આવતા તેના ત્રણ મુખ્ય એજન્ડાના અમલની વાત કરી છે. તેમાંથી રામ મંદિરનું નિર્માણ અને જમ્મુ-કાશ્મીરમાંથી કલમ ૩૭૦ દૂર કરવાના બે મુખ્ય એજન્ડાનો અમલ થઈ ગયો છે ત્યારે હવે મોદી સરકાર પાસેથી ભાજપના ત્રીજા સમાન નાગરિક સંહિતાના અમલનો એજન્ડા પૂરો કરવાની આશા વધી ગઈ છે.
છૂટાછેડાનો કેસ શું છે?
દિલ્હી હાઈકોર્ટે મીણાજાતિની મહિલા અને તેના હિન્દુ પતિના છૂટાછેડાના કેસની સુનાવણીમાં સમાન નાગરિક સંહિતા લાગુ કરવા ભલામણ કરી છે. આ કેસમાં પતિ હિન્દુ મેરેજ એક્ટ હેઠળ છૂટાછેડા ઈચ્છે છે જ્યારે પત્નીનું કહેવું હતું કે, તે મીણાજનજાતિની છે. તેથી તેના પર હિન્દુ મેરેજ એક્ટ લાગુ પડતો નથી. પત્નીએ માગ કરી હતી કે, તેના પતિએ ફેમિલી કોર્ટમાં દાખલ કરેલી છૂટાછેડાની અરજી ફગાવવામાં આવે. તેના પતિએ હાઈકોર્ટમાં પત્નીની આ દલીલના વિરોધમાં અરજી કરી હતી. હાઈકોર્ટે પતિની અરજી સ્વિકારી લીધી હતી. હાઇકોર્ટે પોતાના ચુકાદામાં એમ પણ જણાવ્યું કે આ ચુકાદાને કાયદા મંત્રાલયની પાસે મોકલવો જોઈએ, જેથી કાયદા મંત્રાલય પણ તેના પર વિચાર કરી શકે.
સમાન નાગરિક કાયદો શું છે?
બંધારણના ભાગ-૪માં રાજ્યને નીતિ નિર્દેશક સિદ્ધાંતોની વિગતો આપી છે. બંધારણની કલમ ૩૬થી ૫૧ મારફત રાજ્યોને અનેક મુદ્દાઓ પર સૂચનો અપાયા છે. તેમાં આશા વ્યક્ત કરાઈ છે કે કલમ ૪૪ રાજ્યને યોગ્ય સમયે બધા ધર્મો માટે સમાન નાગરિક સંહિતા બનાવવાનો નિર્દેશ આપે છે. દેશમાં સમાન નાગરિક કાયદા હેઠળ લગ્ન, છૂટાછેડા, દત્તક લેવા, ઉત્તરાધિકાર, વારસા જેવી બાબતોમાં દેશમાં કોઈપણ ધર્મ કે જાતિને ધ્યાનમાં રાખ્યા વિના બધા જ નાગરિકો માટે એક સમાન કાયદો લાગુ કરવાની વાત છે. હાલ દેશમાં અલગ અલગ ધર્મો અને જાતિઓ માટે અલગ કાયદા છે, જેમાં હિન્દુ મેરેજ એક્ટ, હિન્દુ ઉત્તરાધિકાર કાયદો, ઈન્ડિયન ક્રિશ્ચિયન મેરેજ એક્ટ, ઈન્ડિયન ડિવોર્સ એક્ટ, પારસી મેરેજ એક્ટ અને ડિવોર્સ એક્ટ તેમજ મુસ્લિમ પર્સનલ લૉ મહત્વના છે. જોકે, મુસ્લિમ પર્સનલ લૉને સંહિતાબદ્ધ કરાયો નથી, તે તેમના ધાર્મિક ગ્રંથો પર આધારિત છે.
નવી દિલ્હી, તા.૯
દેશમાં હવે રૂઢીવાદી માનસિક્તા તૂટી રહી છે, બધા સમાજો નજીક આવી રહ્યા છે. આજના ભારતમાં ધર્મ અને જાતિના સીમાડા ઝડપતી તૂટી રહ્યા છે. આંતરધર્મી અને આંતરજાતીય લગ્નો અને છૂટાછેડાનું પ્રમાણ વધી રહ્યું છે. આવા સમયમાં દેશમાં સમાન નાગરિક સંહિતા (યુનિફોર્મ સિવિલ કોડ) લાગુ કરવાનો એકદમ યોગ્ય સમય છે તેમ દિલ્હી હાઈકોર્ટે છૂટાછેડા સંબંધિત એક ચૂકાદામાં જણાવ્યું હતું. સુપ્રીમ કોર્ટે ૧૯૮૫માં આ સંદર્ભમાં નિર્દેશો આપ્યા હોવાનો ઉલ્લેખ કરીને દિલ્હી હાઈકોર્ટે કેન્દ્ર સરકારને આ દિશામાં પગલું લેવાની પણ ભલામણ કરી છે. હાઈકોર્ટે ઉમેર્યું કે અલગ અલગ ધર્મો અને જાતીઓના પર્સનલ કાયદાઓના કારણે યુવાનોની સાથે અદાલતોએ પણ અનેક સમસ્યાનો સામનો કરવો પડી રહ્યો છે. તેથી બંધારણની કલમ ૪૪ હેઠળ સમાન નાગરિક કાયદા સંહિતા લાગુ કરવાનો સમય આવી ગયો છે.
દિલ્હી હાઈકોર્ટના ન્યાયાધીશ પ્રતિભા એમ સિંહે ૭મી જુલાઈએ મીણા જનજાતિની એક મહિલા અને તેના હિન્દુ પતિ વચ્ચે છૂટાછેડાના કેસની સુનાવણીમાં દેશમાં સમાન નાગરિક આચારસિંહિતા (યુનિફોર્મ સિવિલ કોડ) લાગુ કરવા માટેની જરૃરિયાત પર ભાર મૂક્યો છે. હાઈકોર્ટે જણાવ્યું હતું કે દેશમાં ધર્મ અને જાતીના સીમાડા ઝડપથી દૂર થઈ રહ્યા છે. સમાજમાં ઝડપથી આવી રહેલા આ ફેરફારના કારણે યુવાનોમાં આંતરધર્મી અને આંતરજાતીય લગ્ન અને છૂટાછેડાનું પ્રમાણ વધી રહ્યું છે. છૂટાછેડાના સમયે અલગ અલગ ધર્મ-જાતીના પર્સનલ લૉના કારણે યુવાનોએ અનેક સમસ્યાનો સામનો કરવો પડી રહ્યો છે. અલગ ધર્મ-જાતીઓના પર્સનલ લૉમાં થઈ રહેલા સંઘર્ષથી પેદા થતી સમસ્યાઓનો સામનો કરવા માટે યુવાનોને મજબૂર કરી શકાય નહીં.
ન્યાયાધીશ પ્રતિમા સિંહે જણાવ્યું હતું કે, બંધારણની કલમ ૪૪માં પણ સમાન નાગરિક સંહિતાની આશા વ્યક્ત કરાઈ હતી. હવે આ બાબત ફક્ત આશા બનીને ન રહેતા હકીકતમાં પરિણમવી જોઈએ. વધુમાં સુપ્રીમ કોર્ટે પણ ૧૯૮૫થી લઈને અત્યાર સુધી સમયે સમયે સમાન નાગરિક સંહિતાના અમલ માટે ભાર મૂક્યો છે. એક એવો સમાન નાગરિક કાયદો, જે બધા માટે એક સમાન હશે અને લગ્ન, છૂટાછેડા તથા ઉત્તરાધિકાર જેવી બાબતો પર સમાન કાયદો લાગુ કરશે. આવા સમાન નાગરિક કાયદાથી સમાજમાં ઝઘડા અને વિરોધાભાસોમાં ઘટાડો થશે. અદાલતોમાં પણ અલગ અલગ પર્સનલ લૉની સમસ્યાના કારણે ઉભા થઈ રહેલા સંઘર્ષો દૂર થઈ શકશે.
સુપ્રીમ કોર્ટે ગયા વર્ષે માર્ચમાં કેન્દ્ર સરકાર પાસે ભારતમાં ધર્મ-તટસ્થ વારસા અને ઉત્તરાધિકાર કાયદા મુદ્દે જવાબ માગ્યો હતો. સર્વોચ્ચ અદાલતમાં વકીલ અને ભાજપના નેતા અશ્વિની ઉપાધ્યાય સુપ્રીમ કોર્ટમાં આ પ્રકારની પાંચ અરજીઓ દાખલ કરવામાં સફળ રહ્યા છે, જેને દેશમાં સમાન નાગરિ સંહિતાની તૈયારીના રૃપમાં જોવામાં આવે છે. તાજેતરમાં ભૂતપૂર્વ મુખ્ય ન્યાયાધીશ એસ. એ. બોબડેએ પણ ગોવાના સમાન નાગરિક કાયદાની પ્રશંસા કરી હતી. એસ.એ. બોબડે સીજેઆઈ હતા ત્યારે ગોવામાં હાઈકોર્ટની ઈમારતના ઉદ્ધાટન પ્રસંગે તેમણે કહ્યું હતું કે, ગોવા પાસે પહેલાથી જ એવો સમાન નગારિક કાયદો છે, જેની કલ્પના બંધારણ નિર્માતાઓએ કરી હતી.
વર્ષ ૧૯૮૫માં શાહબાનો કેસના સમયમાં સમાન નાગરિક કાયદો સમાચારોમાં ચમક્યો હતો. સુપ્રીમ કોર્ટે છૂટાછેડા પછી પૂર્વ પતિને ગુજરાન ભથ્થું આપવા આદેશ આપ્યો હતો. આ કેસમાં તેના ચૂકાદામાં કોર્ટે કહ્યું હતું કે, પર્સનલ લૉમાં સમાન નાગરિક કાયદો લાગુ થવો જોઈએ. વધુમાં ભાજપે વારંવાર સત્તામાં આવતા તેના ત્રણ મુખ્ય એજન્ડાના અમલની વાત કરી છે. તેમાંથી રામ મંદિરનું નિર્માણ અને જમ્મુ-કાશ્મીરમાંથી કલમ ૩૭૦ દૂર કરવાના બે મુખ્ય એજન્ડાનો અમલ થઈ ગયો છે ત્યારે હવે મોદી સરકાર પાસેથી ભાજપના ત્રીજા સમાન નાગરિક સંહિતાના અમલનો એજન્ડા પૂરો કરવાની આશા વધી ગઈ છે.
છૂટાછેડાનો કેસ શું છે?
દિલ્હી હાઈકોર્ટે મીણાજાતિની મહિલા અને તેના હિન્દુ પતિના છૂટાછેડાના કેસની સુનાવણીમાં સમાન નાગરિક સંહિતા લાગુ કરવા ભલામણ કરી છે. આ કેસમાં પતિ હિન્દુ મેરેજ એક્ટ હેઠળ છૂટાછેડા ઈચ્છે છે જ્યારે પત્નીનું કહેવું હતું કે, તે મીણાજનજાતિની છે. તેથી તેના પર હિન્દુ મેરેજ એક્ટ લાગુ પડતો નથી. પત્નીએ માગ કરી હતી કે, તેના પતિએ ફેમિલી કોર્ટમાં દાખલ કરેલી છૂટાછેડાની અરજી ફગાવવામાં આવે. તેના પતિએ હાઈકોર્ટમાં પત્નીની આ દલીલના વિરોધમાં અરજી કરી હતી. હાઈકોર્ટે પતિની અરજી સ્વિકારી લીધી હતી. હાઇકોર્ટે પોતાના ચુકાદામાં એમ પણ જણાવ્યું કે આ ચુકાદાને કાયદા મંત્રાલયની પાસે મોકલવો જોઈએ, જેથી કાયદા મંત્રાલય પણ તેના પર વિચાર કરી શકે.
સમાન નાગરિક કાયદો શું છે?
બંધારણના ભાગ-૪માં રાજ્યને નીતિ નિર્દેશક સિદ્ધાંતોની વિગતો આપી છે. બંધારણની કલમ ૩૬થી ૫૧ મારફત રાજ્યોને અનેક મુદ્દાઓ પર સૂચનો અપાયા છે. તેમાં આશા વ્યક્ત કરાઈ છે કે કલમ ૪૪ રાજ્યને યોગ્ય સમયે બધા ધર્મો માટે સમાન નાગરિક સંહિતા બનાવવાનો નિર્દેશ આપે છે. દેશમાં સમાન નાગરિક કાયદા હેઠળ લગ્ન, છૂટાછેડા, દત્તક લેવા, ઉત્તરાધિકાર, વારસા જેવી બાબતોમાં દેશમાં કોઈપણ ધર્મ કે જાતિને ધ્યાનમાં રાખ્યા વિના બધા જ નાગરિકો માટે એક સમાન કાયદો લાગુ કરવાની વાત છે. હાલ દેશમાં અલગ અલગ ધર્મો અને જાતિઓ માટે અલગ કાયદા છે, જેમાં હિન્દુ મેરેજ એક્ટ, હિન્દુ ઉત્તરાધિકાર કાયદો, ઈન્ડિયન ક્રિશ્ચિયન મેરેજ એક્ટ, ઈન્ડિયન ડિવોર્સ એક્ટ, પારસી મેરેજ એક્ટ અને ડિવોર્સ એક્ટ તેમજ મુસ્લિમ પર્સનલ લૉ મહત્વના છે. જોકે, મુસ્લિમ પર્સનલ લૉને સંહિતાબદ્ધ કરાયો નથી, તે તેમના ધાર્મિક ગ્રંથો પર આધારિત છે.
Loading ...